SUĐENJE DAMASKINU HILANDARCU NA SVETOJ GORI I MEĐUPRAVOSLAVNI ODNOSI SREDINOM XVII VEKA

U radu se analizira uticaj sudskog procesa protiv vodećeg srpskog duhovnika na Svetoj gori Damaskina Hilandarca na međupravoslavne odnose sredinom XVII veka. Grčki svetogorski starci sudili su Damaskinu zbog njegovog poštovanja ruskog donikonovskog obreda, čija je glavna karakteristika bila dvoprsto krsno znamenovanje. O ovom procesu, u okviru koga su spaljivane ruske bogoslovske knjige, a ruski donikonovski obred proglašen jeretičkim, detaljno je izvestio poznati ruski diplomata Arsenije Suhanov, u svom spisu „Preniя s grekami o vere“. Svetogorski sudski proces bio je povod oštrog spora između Suhanova i članova delegacije jerusalimskog patrijarha Pajsija, u Trgovištu 1650. godine. Osnovu spora predstavljala je obredna različitost između Grka i Rusa. Pošto je, u međuvremenu, došlo do progrčke promene kursa u pogledu obrednog pitanja u Moskvi, u vreme patrijarha Nikona, „slučaj Damaskina Srbina“ postao je deo argumentacije staroobredničke opozicije.

U drugom delu rada razmatra se pozicija Srpske crkve u odnosu na svetogorski sudski proces i na „rusko obredno pitanje“. Posebna pažnja posvećena je stavovima vodećih srpskih arhijereja tog vremena – patrijarha Gavrila I (Rajića) i mitropolita kratovskog Mihaila. Ovi arhijereji su priznali zakonitost Nikonovih obrednih reformi i na taj način indirektno odbacili gledište koje je zastupao Damaskin Hilandarac. Damaskinov slučaj bio je svojevrstan vesnik promena u međupravoslavnim odnosima tog doba, naročito u odnosima između Moskovske Rusije i grčkog Istoka.